تاریخچه صنعت برق ایران

تجاری شدن صنعت برق

در سال ۱۲۵۰ هجری شمسی (۱۸۷۱ میلادی) با اختراع ماشین گرام، گامی اساسی در تجاری سازی صنعت برق برداشته شد. زیرا پس از آن تبدیل انرژی مکانیکی به انرژی الکتریکی ممکن شد. یازده سال پس از آن، در سال ۱۲۶۱ ( سال ۱۸۸۲ میلادی) توماس ادیسون نخستین موسسه برق تجاری خود را برای تامین روشنایی در یکی از خیابان‌های شهر نیویورک افتتاح کرد.
در ایران نیز اولین مولد برق در ایران، سه سال بعد از موسسه برق توماس ادیسون شروع به کار کرد. برای ادامه مطلب در مورد تاریخچه برق و تاریخچه صنعت برق ایران  با مجله میتره همراه باشید.

نخستین مولد برق ایران

اولین مولد برق در سال ۱۲۶۴ هجری شمسی یعنی ۶ سال پس از اینکه ادیسون نخستین لامپ برق را اختراع نمود؛ وارد ایران شد و لامپ هایی کاخ گلستان را روشن کرد و دو سال بعد در سال ۱۲۶۶ در تکیه دولت مراسم عزاداری و تعزیه گردانی سیدالشهداء را نیز با نور خود رونق داد. این مولد به دستور ناصرالدین شاه قاجار توسط محمد حسن امین الضرب به ایران وارد شده بود.

اما در سال ۱۲۸۴ نخستین نیروگاه خصوصی برق شهری توسط مرحوم حاج حسین مهدوی (امین الضرب) با توان  ۴۰۰ کیلووات از نوع بخار پیستونی در شهر تهران راه اندازی گردید. او نخستین کسی بود که با دریافت یک امتیاز نامه معتبر اقدام به تأسیس کارخانه برق شهری در ایران کرد. این نیروگاه در ۲۴ ساعت فقط ۶ ساعت برق ۲۲۰ ولت تکفاز، و ۳۸۰ ولت سه فاز متناوب مشترکین آن زمان را تاًمین می‌کرد. چنانچه از امتیاز نامه حاج امین الضرب بر می‌آید در این امتیازنامه برپایی کارخانه‌های برق، آجرسازی و نجاری یک جا به وی واگذار شده بود.

همچنین از حدود سال ۱۳۰۳ بخشهای خصوصی دیگری از جمله کارخانه‌های آرد، ریسندگی، نساجی و برخی شهرداری‌ها، در شهرهای مختلف ایران نسبت به راه اندازی مولدهای کوچکی از نوع دیزل و توربین بخار برای تاًمین بخشی از برق روشنایی مناطق شهری اقدام نمودند .

در سال ۱۳۱۶ نخستین نیروگاه برق دولتی بقدرت ۶۴۰۰ کیلووات از نوع بخار، توسط بلدیه تهران (شهرداری) در شمال شرقی بیرون دروازه دوشان تپه (میدان شهدا) راه اندازی گردید و بعدها مولدهای دیزلی و نیز توربین بخار بقدرت تولید برق نیروگاه مذکور اضافه گردید. بعضی از این نیروگاه ها تا سال ۱۳۴۷ جهت تولید و عرضه نیروی برق مورد بهره برداری قرار می‌گرفت . با راه اندازی نیروگاههای سد امیرکبیر، آلستوم ( نیروگاه طرشت ) و فرح آباد (بعثت) تا سال ۱۳۴۸ ه.ش و تولید نیروی برق کافی در آن زمان، نیروگاههای برق منصوبه در میدان شهدا خاموش و برای همیشه از مدار خارج گردید.

حاج امین الضرب

بدون شک اولین فرد تاثیرگذا و ماندگار در تاریخچه صنعت برق ایران حاج امین الضرب است. تاریخ صنعت برق در ایران با نصب و بهره برداری از مولدهای کارخانه مرحوم حاج امین الضرب و سپس با بهره برداری از مولدهای بنگاه برق تهران در شهر تهران آغاز گردید. به منظور ارائه قدمت آن به مردم و همچنین سیر تحولی که در طول بیش از یک قرن در این صنعت به وجود آمده مقام عالی وزارت نیروی وقت مقرر فرمودند که شرکت برق منطقه‌ای تهران با استفاده از تمامی امکانات موجود و با همکاری کلیه صاحب نظران نسبت به ایجاد موزه دائمی برق در محل اصلی یکی از قدیمی‌ترین نیروگاه‌های کشور احداث شد. در گذشته و محل فعلی موزه، ۴ کارخانه قرار داشت که عبارت بودند از کارخانه اشکودا، کارخانه دیزل، کارخانه وستینگهاوس هشت هزار کیلوواتی و کارخانه وستینگهاوس ده هزار کیلوواتی.

اولین نیروگاه و موزه برق

این نیروگاه ده هزار کیلوواتی شامل دو دستگاه توربین بخاری هر یک به قدرت ۵ مگاوات بود و قرارداد خرید آن در بهمن ماه سال ۱۳۳۴ با شرکت وستینگهاوس به امضاء رسید که بخش مهمی از تاریخچه صنعت برق ایران است. کلنگ ساختمان آن در فروردین سال ۱۳۳۵ به زمین زده شد و یک سال بعد نیروگاه به بهره برداری رسید. نصب و راه اندازی این دو توربین در مجموع نزدیک به ۱۴۰ میلیون ریال هزینه داشت و ۱۲ سال پس از شروع به کار، بعد از راه اندازی نیروگاه بعثت به علت پایین بودن راندمان و همچنین سر و صدا و آلودگی‌های زیادی که در ناحیه مسکونی ایجاد می‌کرد این نیروگاه به حال تعطیل درآمد.

یکی از دو واحد توربین‌های بخاری پیاده و به جای آن بنائی مناسب جهت نگهداری، نمایش و عرضه تجهیزات، ادوات، اسناد و یادگارهای تاریخ صنعت برق ایجاد شد و نهایتاً نیروگاه مذکور در سال ۷۳ به عنوان موزه دائمی صنعت برق ایران افتتاح گردید. در واقع نیمی از مساحت کارخانه برای ساخت موزه خراب شد و نیمه باقی مانده در موزه به کار رفته‌ است که شامل یک نیروگاه حرارتی(بخاری) با قدرت پنج هزار کیلو وات می‌باشد. ساختمان موزه به گونه‌ای طراحی شده که در تمام مراحل بازدید، کارخانه در معرض دید است. معماری موزه جالب و خاص است، به طوری که بازدیدکنندگان در حین دیدن اشیا و لوازم، متوجه نمی‌شوند که چند طبقه بالا آمده‌اند. سالن‌ها در کنار نیروگاه پنج هزار کیلوواتی بالا رفته و طوری ساخته شده‌ است که هر بخش توسط چند پله از بخش دیگر جدا می‌شود.

علاوه بر ۴ طبقه موزه، در محوطه بیرون از آن نیز مولدهای بادی، بخاری و دیزلی، ماشین بخار ابتدایی و انواع مختلف ترانسفورماتور استقرار یافته‌اند. در این گنجینه اشیا و اسناد قدیمی مربوط به صنعت برق از حدود ۱۲۰ سال پیش تاکنون به همراه پیشرفت‌های این صنعت در معرض دید قرار گرفته‌است. هم چنین، فیلمی از پیدایش صنعت برق در ایران در محل سالن آمفی تئاتر موزه برای بازدیدکنندگان پخش می‌شود. ترتیب قرار گرفتن اجزا در موزه طوری است که روند تکامل صنعت برق را نشان می‌دهد. این تکامل از وسایلی همچون پیه سوز، فانوس شمعی و چراغ‌های نفتی آغاز شده، به معرفی اولین مولدها پرداخته و سپس دستگاه‌ها و ابزارهای گوناگون همچون انواع لامپ‌های قدیمی تا لامپ‌های امروزی و نیز وسایلی که در مسیر انتقال به کار برده می‌شود، در معرض نمایش قرار گرفته‌ است.

برای کسب اطلاعات بیشتر می توانید مطلب تاریخچه لامپ ها مطالعه نمایید.